Evlat edinme kurumu, Medeni Kanunun 305-320. Maddelerinde, evlat edinen ile evlatlık arasında soy bağının kurulmasını sağlayan bir yol olarak düzenlenmiştir. Soy bağını kuran diğer yollardan farklı olarak, evlat edinme yoluyla kurulan soy bağı, kan bağına dayanmaz. Evlat edinmeye dayanan soy bağı, doğrudan doğruya evlat edinme ilişkisini kuran mahkeme kararıyla meydana gelir.
Evlat Edinme İlişkisinin Kurulması İçin Gerekli Şartlar:
A) Küçüklerin evlat edinilmesi:
· Küçük evlat edinen tarafından bakılmış ve eğitilmiş olmalıdır.
Bir küçüğün evlat edinilmesi,
evlat edinen tarafından bir yıl süreyle bakılmış ve
eğitilmiş olması koşuluna bağlıdır.
MK m.305 hükmünde kullanılan
“küçük” terimi 18 yaşını doldurmamış kişileri ifade eder. Henüz 18 yaşını
doldurmamakla beraber, evlenme veya mahkeme kararı ile ergin olan kişilerin
evlat edinilmesi MK m.313 hükmünün şartlarına tabidir. Evlat edinilecek kişinin
18 yaşını doldurup doldurmadığı hususunda evlat edinme başvurusunun yapıldığı
an dikkate alınır. Zira evlat edinme başvurusundan sonra küçük ergin olursa,
koşulları daha önceden yerine getirilmiş olmak kaydıyla küçüklerin evlat
edinilmesine ilişkin hükümler uygulanacaktır. Evlat edinme başvurusundan sonra küçüğün
ergin olması halinde, küçüklerin evlat edinilmesi hükümlerinin uygulanabilmesi
için en geç ergin olma anına kadar evlat edinenin küçüğe bakması ve eğitmesi
hususundaki bir yıllık sürenin dolmuş olması gerekir.
·
Evlat edinmenin küçüğün yararına bulunması
Öngörülen bu şart, esasen
evlat edinme kurumunun temel amacını teşkil eder. Evlat edinmenin küçüğün yararına
olup olmadığını hâkim takdir edecektir.
·
Evlat edinenin diğer çocuklarının
yararlarının hakkaniyete aykırı biçimde zedelenmemesi
Medeni kanun, küçüklerin evlat
edinilmesi açısından evlat edinenin alt soyunun bulunmaması şartını
öngörmemiştir. Şüphesiz ki, evlatlık ile evlat edinen arasında soy bağının
kurulması, evlat edinenin diğer çocuklarının beklenen miras menfaatini ve ana
babalarının onlara karşı olan velayet hakkından kaynaklanan bakım, eğitim ve
benzeri yükümlülüklerinin yerine getirilmesini olumsuz yönde etkiler. Bununla
beraber, ilişkinin niteliği gereği, belirtilen bu hususlar, evlat edinme
ilişkisinin kurulmasına engel teşkil etmez. Evlat edinenin diğer çocuklarının
yararlarının evlat edinme ilişkisinin kurulmasını engelleyecek nitelikte, kanunun
ifadesiyle hakkaniyete aykırı biçimde zedelenmesi, evlat edinme ilişkisinin,
diğer çocukların miras menfaatlerini azaltmak ya da evlatlığın ihtiyaçlarının karşılanması
söz konusu olmaksızın evlat edinenin diğer çocuklara olan ekonomik veya sosyal
yükümlülüklerinin yerine getirilmemesi amacıyla kurulması hallerinde söz konusu
olur. Bu hallerde, evlat edinme ilişkisinin kurulmasının hakkın kötüye
kullanılması olarak nitelendirmek mümkündür.
Evlat edinenler açısından şartlar:
· Evli kişilerin evlat edinmesinde kural: birlikte evlat edinme:
Evlat edinme ilişkisinin,
evlat edinilen küçüğün, doğal ana-baba çocuk ilişkisine uygun, mümkün olduğu
kadar sorunsuz bir ortamda bulunması amacından hareket eden kanun koyucu, evli
kişiler açısından kural olarak birlikte evlat edinme sistemini benimsemiştir.
Birlikte evlat edinme için, en geç evlat edinme başvurusunun yapıldığı anda evlilik ilişkisinin kurulmuş olması gerekir. Buna karşılık, küçüğün evlat edinenler tarafından bakılması ve eğitilmesine ilişkin bir yıllık süreçte evlat edinenlerin evli olması gerekli değildir. Ancak bakma ve eğitme şartı her iki eş açısından da gerçekleşmelidir.
Eşlerin birlikte evlat edinebilmesi için en az beş yıldan beri evli olmaları veya otuz yaşını doldurmuş bulunmaları gerekir. (MK m.306/2)
Evlat edinecek kişilerin ayırt
etme gücüne sahip olması gerekir. Evlat edinme ilişkisi hususunda ayırt etme
gücüne sahip olma, ilişkinin anlamını kavrama ve çocuk ile ilişkisini sağlıklı
nitelikte sürdürme hususunda gerekli akli yeteneğe sahip olmayı ifade eder.
Ayırt etme gücüne sahip olmakla birlikte vesayet altında bulunanlar için
vesayet ve denetim makamından izin alınması gerekir.
·
Eşlerden birinin diğerinin çocuğunu evlat
edinmesi (üvey çocukların evlat edinilmesi)
Eşlerden biri, en az iki
yıldan beri evli olmaları veya kendisinin otuz yaşını doldurmuş bulunması
koşuluyla diğerinin çocuğunu evlat edinebilir.
·
İstisna: Evli kişilerin tek başına evlat
edinmesi:
Otuz yaşını doldurmuş olan eş,
diğer eşin ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksunluğu veya iki yılı aşkın
süreden beri nerede olduğunun bilinmemesi ya da mahkeme kararıyla iki yılı
aşkın süreden beri eşinden ayrı yaşamakta olması yüzünden birlikte evlat
edinmesinin mümkün olmadığını ispat etmesi halinde tek başına evlat edinebilir.
·
Evli olmayan kişilerin evlat edinmesi:
Evli olmayan kişinin otuz
yaşını doldurmuş olması gerekir. Şüphesiz ki, evlat edinecek kişinin ayırt etme
gücüne sahip olması gerekir. Evlat edinecek kişi, ayırt etme gücüne sahip
olmakla birlikte vesayet altında bulunuyorsa, vesayet ve denetim makamından
izin alınması gerekir.
Evlatlık açısından:
·
Yaş: Evlat edinilenin evlat
edinenden en az on sekiz yaş küçük olması, diğer bir ifadeyle, evlat edinen ile
evlatlık arasında 18 yaş farkının bulunması gerekir.
·
Küçüğün rızası: Evlat edinme
ilişkisinin kurulabilmesi için ayırt etme gücüne sahip olan küçüğün rızası
gerekir.
·
Vasiyet dairelerinin izni: Küçük,
vesayet altında ise, ancak vesayet dairelerinin izniyle evlat edinilebilir.
Küçüğün ayırt etme gücüne sahip olup olmadığı önem taşımaz. Vesayet daireleri
izin verip vermeme hususunda karar verirken ilgili kişileri dinlemeli ve
çocuğun menfaatini ön planda tutmalıdır.
·
Ana ve babasının rızası:
Evlat edinme ilişkisi,
evlatlık kadar ana ve babasının kişilik hakkı ile doğrudan ilgilidir. Küçüğün
evlat edinilebilmesi için hem ananın hem de babanın rızası gerekir. Sadece
birinin rızasının bulunması yeterli değildir. Ana veya baba velayet hakkına
sahip olmasalar dahi, küçüğün evlat edinilmesi için rızaları gereklidir.
Şüphesiz ki, çocuk ile ana ve baba arasında soy bağının bulunması gerekir. Şu halde, ana yönünden çocuğu doğurduğunun tespiti, baba yönünden ise evlenme, tanıma veya babalık davası yoluyla soy bağı kurulmuş olmalıdır. Dolayısıyla soy bağı kurulmadıkça, çocuğun doğal babasının rızası aranmaz.
Ana babanın evlat edinme ilişkisine rıza göstermemeleri, hakkın kötüye kullanılması niteliği taşıyorsa, ana babanın rızası aranmadan evlat edinme ilişkisinin kurulması söz konusu olur. Örneğin, ana babanın sırf çocuğun mallarından yararlanmak için evlat edinmeye rıza göstermemeleri halinde durum böyledir.
Rıza, küçüğün veya ana ve babasının oturdukları yer mahkemesinde sözlü veya yazılı olarak açıklanarak tutanağa geçirilir. Ana babanın evlat edinmeye rıza göstermesine ilişkin beyan, evlat edinene veya küçüğe değil, doğrudan yetkili mahkemeye yönelmiş olmalıdır. Ana babanın rıza beyanında bulunabilmesi için ayırt etme gücüne sahip olmaları yeterlidir. Rıza beyanı, sarih ve kesin nitelik taşımalıdır. Ana babanın beyanlarında şüphe uyandıracak ifadelerin bulunmasından kaçınılması için, irade beyanının yöneltildiği mahkemenin beyanın içeriğini inceleme yükümlüğünün bulunduğu kabul edilmektedir.
Rızanın zamanı; Rıza, küçüğün doğumunun üzerinden altı hafta geçmeden verilemez. Kanunun belirttiği süreden önce verilen rıza, geçersizdir. Geçersizlik, kanunun öngördüğü sürenin geçmesiyle de düzelmez. Yeniden rıza beyanında bulunulması gerekir.
Geçici veya bozucu şarta bağlı olarak yapılan rıza beyanı geçersizdir ve evlat edinme ilişkisinin kaldırılması sonucunu doğurur. Buna karşılık, küçüğün gelecekte evlat edinme ilişkisinin kurulması ile dâhil olacağı statüye ilişkin objektif nitelikteki, evlat edinme ilişkisinin amacını zedelemeyecek şartlara bağlı olarak rıza beyanında bulunabileceği kabul edilmektedir.
Evlat edinenlerin adları belirtilmemiş veya evlat edinenler henüz belirtilmemiş olsa dahi, rıza beyanı geçerlidir. (MK309/f.3)
Geri alınması: Ana babanın küçüğün evlat edinilmesine ilişkin rızası, tutanağa geçirilme tarihinden başlayarak altı hafta içinde aynı usulle geri alınabilir. Medeni kanun rızanın geri alınması olanağını bir defa için kabul etmiştir. Geri almadan sonra yeniden verilen rıza kesindir, geri alınması söz konusu olmaz.
Ana babanın rızasının aranmadığı haller:
1. Kim
olduğu veya uzun süreden beri nerede oturduğu bilinmiyorsa veya ayırt etme
gücünden sürekli olarak yoksun bulunuyorsa,
2. Küçüğe
karşı özen yükümlülüğünü yeterince yerine getirmiyorsa ana ve babadan birinin
rızası aranmaz.
Ana ve babadan birinin küçüğe karşı özen yükümlülüğünü yeterince yerine
getirmemesi sebebiyle rızasının aranmaması halinde, bu konudaki karar kendisine
yazılı olarak bildirilir.
Kararın verilme zamanı: Ana babanın rızasının aranıp aranmayacağı hususundaki karar, evlat edinme işlemleri sırasında verilecektir.
Küçük, gelecekte evlat edinilmek amacıyla bir kuruma yerleştirilir ve ana
ve babadan birinin rızası eksik olursa, evlat edinenin veya evlat edinmede
aracılık yapan kurumun istemi üzerine ve kural olarak küçüğün
yerleştirilmesinden önce, onun oturduğu yer mahkemesi bu rızanın aranıp
aranmamasına karar verir.
b) Erginlerin ve Kısıtlıların Evlat Edinilmesi Şartları:
§ Evlat edinenin ergin veya kısıtlı olması
§ Evlat edinenin altsoyunun açık muvafakatinin
bulunması
§ Evlat edinilenin evli olması halinde eşinin
rızası
§ Kanunun aradığı diğer şartlardan birinin
gerçekleşmiş olması gerekir. Buna göre;
a)Evlat edinilenin bedensel veya zihinsel özrü sebebiyle sürekli olarak yardıma muhtaç olması:
Bu durumdaki bir ergin veya kısıtlının evlat edinilmesi için, evlat
edinen tarafından beş yıl süre ile bakılıp gözetilmiş olması gerekir. Beş yıl
süreli bakma ve gözetme şartının gerçekleşmesi için, bakım ve gözetmenin sürekli
şekilde evlat edinen ile evlatlığın birlikte oturması suretiyle yerine
getirilmesi gerekir. Bakma ve gözetme ilişkisinin evlat edinenin hastalığı,
mesleki ihtiyaçları ve benzeri sebeplerle geçici olarak kesilmiş olması, beş
yıllık sürenin işlemesine engel teşkil etmez. Bakma ve gözetme ilişkisine bu
nitelikte olmayan ara vermeler, ilişkinin sürekliliğini ortadan kaldırır.
b)Evlat edinilenin küçükken
evlat edinen tarafından en az beş yıl süre ile bakılıp gözetilmiş ve eğitilmiş
olması: Evlat edinen tarafından
evlat edinilenin ergin olmadığı dönemde beş yıl süre ile bakılıp gözetilmiş ve
eğitilmiş olması, küçüğün ergin olmasından sonra evlat edinilmesine olanak
sağlamaktadır.
c)Evlat edinen ile evlat
edinilenin en az beş yıldan beri aile halinde birlikte yaşamaları ve diğer
haklı sebeplerin mevcut olması: Evlat
edinen ile evlat edinilenin beş yıl süreyle aile halinde birlikte yaşamaları
halinde, diğer haklı sebeplerin de bulunması kaydıyla evlatlık ilişkisinin
kurulmasına olanak tanınmıştır. Evlat edinme ilişkisinin kurulabilmesi için,
şüphesiz ki, sadece birlikte yaşama yeterli değildir. Evlat edinen ile evlatlık
arasında yoğun bir kişisel ilişkinin bulunması gerekir.
Ergin ve kısıtlıların evlat edinilmesi için, maddede öngörülen şartların yanında, küçüklerin evlat edinilmesine ilişkin şartların da kıyasen uygulanacağı öngörülmüştür.
Evlat Edinme Kararı: Mahkeme kararıyla birlikte evlatlık ilişkisi kurulmuş olur. Evlat edinme ilişkisinin kurulmasına ilişkin kararın, tüm ilgililere bildirilmesi gerekir. Evlat edinme kararı, evlat edinene ve ayırt etme gücüne sahip evlat edinilene, küçüğün ana ve babasına, yasal temsilcilerine bildirilir.
Evlat edinme kararı hususunda yetkili mahkeme, tek başına evlat edinmede
evlat edinenin oturma yeri, birlikte evlat edinmede eşlerden birinin oturma
yeri mahkemesi olarak belirlenmiştir. Görevli mahkeme aile mahkemeleridir.
Evlat edinme başvurusunun yapıldığı mahkeme, evlat edinme şartlarının
gerçekleşip gerçekleşmediğini araştırmalıdır.
Evlat edinme şartlarının gerçekleşip gerçekleşmediği belirlenirken, evlat edinme kararının verileceği an dikkate alınır. Ancak istisnai olarak; Evlat edinme başvurusundan sonra evlat edinenin ölümü veya ayırt etme gücünü kaybetmesi, diğer koşullar bundan etkilenmediği takdirde evlat edinmeye engel olmaz.
Özel olarak araştırma: MK316’ya göre: Evlat edinmeye, ancak esaslı
sayılan her türlü durum ve koşulların kapsamlı biçimde araştırılmasından, evlat
edinen ile edinilenin dinlenmelerinden ve gerektiğinde uzmanların görüşünün
alınmasından sonra karar verilir.
Araştırmada özellikle evlat edinen ile edinilenin kişiliği ve sağlığı, karşılıklı ilişkileri, ekonomik durumları, evlat edinenin eğitme yeteneği, evlat edinmeye yönelten sebepler ve aile ilişkileri ile bakım ilişkilerindeki gelişmelerin açıklığa kavuşturulması gerekir.
Evlat edinenin altsoyu varsa, onların evlat edinme ile ilgili tavır ve düşünceleri de değerlendirilir.
EVLAT EDİNME İLİŞKİSİNİN SONUÇLARI:
§ Evlat edinme ilişkisi, evlat edinenle
evlatlık arasında soy bağının kurulmasını sağlar. Evlat edinme ilişkisinin
kurulması ile evlatlık ile evlat edinen arasında hısımlık ilişkisi meydana
gelir.
§ Evlat edinme ile ilgili kayıtlar, belgeler ve
bilgiler mahkeme kararı olmadıkça veya evlatlık istemedikçe hiçbir şekilde
açıklanamaz.
§ Ana ve babaya ait olan haklar ve
yükümlülükler evlat edinene geçer. Söz konusu olan evlat edinme ilişkisinin
kurulmasıyla ana babanın velayet hakkının sona ermesi, evlat edinenin velayet
hakkının doğmasıdır. Velayet hakkının evlat edinene ait olmasıyla birlikte,
çocukla kişisel ilişki kurulması, çocuğun bakımı, eğitimi, temsil edilmesi,
çocuk mallarının yönetimi ve çocuk mallarından yararlanma yetkileri de evlat
edinene ait olur.
§ Eşler tarafından birlikte evlat edinilen ve
ayırt etme gücüne sahip olmayan küçüklerin nüfus kaydına ana ve baba adı olarak
evlat edinen eşlerin adları yazılır.
§ Evlatlığın, miras ve başka haklarının
zedelenmemesi, aile bağlarının devam etmesi için evlatlığın naklen geldiği aile
kütüğü ile evlat edinenin aile kütüğü arasında her türlü bağ kurulur. Ayrıca
evlatlıkla ilgili kesinleşmiş mahkeme kararı her iki nüfus kütüğüne işlenir.
§ Evlatlık ile ana ve babası arasında soy bağı
varlığını koruduğu için evlat edinme ilişkisinin kurulmasından sonra da
karşılıklı nafaka yükümlülüğü ve mirasçılık ilişkisi devam eder.
§ Evlat edinme ilişkisinin kurulması, evlat
edinen ile evlatlık veya bunlardan biri ile diğerinin altsoyu ve eşi arasında
kesin bir evlenme yasağı meydana getirir. Bu yasağa aykırı olarak gerçekleşen
evlenme mutlak butlan ile geçersizdir.
§ Evlat edinme ilişkisinin kurulmasıyla,
evlatlık evlat edinenin mirasçısı olur. Ancak evlatlık ve alt soyunun
mirasçılığı tek yönlüdür. Evlat edinen ve hısımları, evlatlığa mirasçı
olamazlar. Evlatlığın kendi ailesindeki mirasçılığı da devam eder.
§ Evlatlık küçük ise evlat edinenin soyadını
alır. Evlat edinen isterse çocuğa yeni bir ad verebilir. Ergin olan evlatlık,
evlat edinilme sırasında dilerse evlat edinenin soyadını alabilir.
§ Bir Türk vatandaşı tarafından evlat edinilen
ergin olmayan kişi, milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil
edecek bir hali bulunmamak şartıyla, karar tarihinden itibaren Türk
vatandaşlığını kazanabilir.
Evlat edinme işlemlerinde aracılık: Küçüklerin evlat edinilmesine ilişkin aracılık faaliyetleri, ancak
Bakanlar Kurulunca yetki verilen kurum ve kuruluşlarca yapılır.
Aracılık faaliyetlerinin yürütülmesine ilişkin hususlar tüzükle
düzenlenir.
EVLAT EDİNME İLİŞKİSİNİN SONA ERMESİ: Evlat edinme ilişkisi kanunda öngörülen sebeplere dayanılarak ve ancak mahkeme kararıyla sona erdirilebilir. Evlat edinme ilişkisinin sona erdirilmesini sağlayan mahkeme kararı, bozucu yenilik doğuran dava niteliğindeki bir iptal davası sonucunda verilen kararı ifade eder.
1)Rızanın bulunmaması: Yasal sebep bulunmaksızın rıza alınmamışsa,
rızası alınması gereken kişiler, küçüğün menfaati bunun sonucunda ağır biçimde
zedelenmeyecekse, hâkimden evlatlık ilişkisinin kaldırılmasını isteyebilirler.
İptal davasını rızası alınmamış kişi veya kişiler açabilir.
2. Diğer
noksanlıklar: Evlat edinme esasa ilişkin diğer noksanlıklardan biriyle sakatsa,
Cumhuriyet savcısı veya her ilgili evlatlık ilişkisinin kaldırılmasını
isteyebilir.
Noksanlıklar bu arada ortadan kalkmış veya sadece usule ilişkin olup ilişkinin
kaldırılması evlatlığın menfaatini ağır biçimde zedeleyecek olursa, bu yola
gidilemez.
Diğer
noksanlıklara dayanan iptal davasını Cumhuriyet savcısının yanında, her ilgili,
bu kapsamda, evlat edinen ve evlat edinilen, küçüğün ana ve babası, evlat
edinilenin diğer çocukları ve evlat edinenin evlat edinme ilişkisi kurulmasıyla
miras menfaati zedelenen mirasçıları açabilir.
o İptal davası açılması, evlat edinme kararına karşı kanun yollarına başvurma imkânının bulunmadığı hallerde söz konusu olur.
o
İptal
davası, kural olarak, evlat edinen ve evlat edinilene karşı açılır. Evlat
edinilenin veya evlat edinenin açtığı dava ise diğerine yöneltilir.
o
Yetkili
ve görevli mahkeme, evlat edinme kararını veren mahkemedir.
o
İptal
kararı, evlat edinme ilişkisini, geçmişe etkili olarak, kurulduğu andan
itibaren geçersiz hale getirir.
o
Dava
hakkı, evlatlık ilişkisinin kaldırılması sebebinin öğrenilmesinden başlayarak
bir yıl geçmekle düşer. Gecikmenin haklı sebebe dayanması halinde, bir yıllık
sürenin bu sebebin ortadan kalktığı tarihten itibaren işleyeceği kabul
edilmelidir.